یکی از اشتباهات رایج تحلیل‌گران سیستم، مخلوط کردن فرض و فرضیه است. این دو مفهوم گرچه شباهت ظاهری دارند، اما نقش و جایگاه بسیار متفاوتی در تحلیل دارند.
در این پست، دقیقاً بررسی می‌کنیم که:
-
فرق فرض و فرضیه چیست؟
-
چرا تفکیک این دو در تحلیل سیستم اهمیت دارد؟
-
چگونه باید با هرکدام برخورد کنیم؟
🧱 فرض چیست؟
فرض (Assumption) چیزی است که آن را درست در نظر می‌گیریم بدون آن‌که در همان مرحله آن را بررسی کنیم.
یعنی: «ما مجبوریم بر اساس این فرض، تحلیل‌مان را جلو ببریم، مگر آن‌که خلافش اثبات شود.»
🔸 فرض‌ها پایه طراحی و تصمیم‌گیری‌اند.
🔸 ممکن است درست یا غلط باشند، ولی در ابتدای کار به آن‌ها تکیه می‌کنیم.
✳️ مثال‌هایی از فرض:
-
«کاربران اینترنت پرسرعت دارند.»
-
«دولت از این پروژه حمایت می‌کند.»
-
«همه کارکنان به گوشی هوشمند دسترسی دارند.»
❗ اگر فرض‌ها بعداً غلط از آب دربیایند، ممکن است کل سیستم دچار مشکل شود.
🔬 فرضیه چیست؟
فرضیه (Hypothesis) یک ادعای قابل آزمون است که می‌خواهیم آن را بررسی و صحت‌سنجی کنیم.
در واقع، فرضیه چیزی است که آن را بیان می‌کنیم تا با داده، آزمایش یا تحلیل آن را تأیید یا رد کنیم.
🔸 فرضیه‌ها ابزار پیش‌بینی و یادگیری‌اند.
🔸 فرضیه‌ها قابل اثبات یا ابطال هستند.
✳️ مثال‌هایی از فرضیه:
-
«اگر دکمه ارسال ساده‌تر طراحی شود، نرخ خطا کاهش می‌یابد.»
-
«دانشجویان بین ۱۸ تا ۲۲ سال تمایل بیشتری به استفاده از اپلیکیشن دارند.»
-
«ارسال پیام از طریق ربات باعث افزایش رضایت کاربران می‌شود.»
📊 مقایسه فرض و فرضیه
| ویژگی | فرض (Assumption) | فرضیه (Hypothesis) |
|---|---|---|
| نوع | ادعای پذیرفته‌شده | ادعای قابل آزمایش |
| بررسی‌پذیری | بررسی نمی‌شود (مگر در آینده) | بررسی می‌شود |
| نقش در تحلیل | پایه تصمیم‌گیری و طراحی | پایه یادگیری، اصلاح و بهبود |
| خطرات | اگر اشتباه باشد، تصمیمات نادرست می‌سازد | اگر رد شود، مسیر تحلیل اصلاح می‌شود |
🤔 چرا این تمایز برای تحلیل‌گر مهم است؟
در جمع‌آوری نیازمندی‌ها، تحلیل‌گر دائماً با اظهارنظرهایی از سوی کاربران، مدیران و ذی‌نفعان مواجه می‌شود. برخی از این اظهارنظرها باید به عنوان فرض در تحلیل لحاظ شوند، برخی باید به فرضیه تبدیل شوند و بررسی شوند.
مثلاً:
مدیر می‌گوید: «مردم اصلاً از نسخه موبایل استفاده نمی‌کنند.»
🔍 تحلیل‌گر باید بپرسد:
-
آیا این یک فرض است که باید در طراحی رعایت شود؟
-
یا فرضیه‌ای است که باید با داده‌کاوی بررسی شود؟
🎯 چگونه با فرض‌ها و فرضیه‌ها کار کنیم؟
✅ با فرض‌ها:
-
آن‌ها را مکتوب کنید.
-
در مستندات تحلیل نیازمندی‌ها فهرست کنید.
-
در طول پروژه، مرتب بررسی کنید که آیا هنوز معتبر هستند یا باید اصلاح شوند.
✅ با فرضیه‌ها:
-
آن‌ها را به سؤال قابل آزمایش تبدیل کنید.
-
از داده، مصاحبه، آزمون یا تحلیل برای رد یا اثباتشان استفاده کنید.
-
نتایج را برای بهبود سیستم استفاده کنید.
📚 جمع‌بندی
تفکیک فرض و فرضیه، نشانه تفکر حرفه‌ای یک تحلیل‌گر است.
-
با فرض‌ها، پایه‌های تحلیل را می‌سازیم.
-
با فرضیه‌ها، به کشف و اصلاح مسیر می‌پردازیم.